70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ: 'Bùn - máu và hoa'
Trong khoảng thời gian đó, những trẻ khác ùa chạy đi trốn, nấp đâu đó càng kín càng tốt. Khi đọc đến con số 100 thì trẻ mở mắt ra và bắt đầu đi tìm bạn, ai bị phát hiện đầu tiên là bị thua. Đếm đủ con số như thế, lâu lắm, có trẻ láu cá đọc tắt cho nhanh để khi mình mở mắt ra thì các bạn vẫn chưa kịp trốn. Câu đó như sau: "Một đôi, hai đắn, ba thìn, chín chăn, chẵn chục". Thời nhỏ, tôi đã chơi trốn - tìm và nay con tôi cùng trẻ con hàng xóm cũng thế. Năm tháng đi qua, mãi hơn 60 năm sau, nhờ đọc Phan Khôi di cảo - bản thảo chưa đầy đủ (NXB Trí Thức - 2021) do các con của cha đẻ Tình già biên soạn, tôi mới biết chi tiết này: "Trẻ con ta có trò chơi đánh chắt. Dùng những que tre mà đánh, là đánh chắt que; dùng những hòn sỏi mà đánh, là đánh chắt chuyền. Đây không nói cách đánh như thế nào, chỉ nói khi đánh xong một bàn, đếm những que tre hay hòn sỏi đã chiếm được để định ăn thua, thì trẻ con ở Trung và ở Bắc đếm có khác nhau nhưng lại giống nhau ở một chỗ rất lạ. Trẻ con ở miền Trung đếm: "Một đôi, hai đắn, ba thìn, chín chăn, chẵn chục". Trẻ con ở miền Bắc đếm: "Một chắt, hai choi, ba chòi, chín chủ, chẵn chục" (tr.216-217).Trò chơi này, sở dĩ gọi chắt/đánh chắt bởi bản thân chắt/hòn chắt có nghĩa là "hòn nhỏ nhỏ như viên đạn" (Đại Nam quấc âm tự vị, 1895), "Một trò chơi của trẻ con, một tay vừa nhặt vừa tung vừa hứng" (Việt Nam tự điển, 1931); hiện nay tên gọi phổ biến là "chuyền thẻ", có nơi còn gọi "đánh nẻ".Rõ ràng, cách đọc tắt trong trò chơi trốn - tìm đã có từ xưa lắm, ít ra đã có trước năm 1958 là năm ông Phan Khôi viết bài này. Ở đây, khi xét về chữ nghĩa ta thấy gì? Muốn thấy gì, trước hết cần phải tìm hiểu nghĩa của các từ đó."Một đôi" thì dễ hiểu rồi, không cần dài dòng gì thêm. "Hai đắn" thì "đắn" là gì? Tự bản thân từ này không có nghĩa, phải đi chung với từ khác, chẳng hạn Truyện Kiều có câu: "Đắn đo cân sắc cân tài/Ép cung cầm nguyệt, thử bài quạt thơ". Kể ra cái lối "mua người" ngày xưa cũng lạ, chẳng những cô ấy có nhan sắc mà còn phải biết "cầm kỳ thi họa đủ mùi ca ngâm" thì càng cao giá.Còn "ba thìn" thì sao? "Thìn" là từ Việt cổ có nghĩa là "sửa sang, răn, giữ", theo Đại Nam quấc âm tự vị (1895), chẳng hạn Thiên Nam ngữ lục có câu: "Thìn lòng tích đức tu nhân/Bụt trời đã biết, quỷ thần đã hay". Về tâm lý con người, không phải bây giờ mà hàng trăm năm trước, cụ Nguyễn Trãi đã nhìn ra:Dắng dỏi bên tai tiếng quản huyền,Lòng xuân nhẫn động ắt khôn thìn.Xuân xanh chưa dễ hai phen lại,Thấy cảnh càng thêm tiếc thiếu niên."Nhẫn" nghĩa là đến, cho đến. Chí lý thật, có lúc nghe tiếng sáo, tiếng đàn (quản huyền) trong không gian, cảnh vật mà mình yêu thích ắt khó giữ lòng mà xao động, xao xuyến, rồi cảm thấy tiếc xuân xanh đã qua. Đã qua thời tuổi trẻ. Chỉ còn là cảm xúc bùi ngùi. Sực nghĩ, "Tiếng đưa hiu hắt bên lòng/Buồn ơi! Xa vắng, mênh mông là buồn" của Thế Lữ cũng là lúc nghe Tiếng sáo Thiên Thai nên khiến "Lòng xuân nhẫn động ắt khôn thìn" là vậy.Rồi, "chín chăn" nghĩa là gì?Ta thử đặt giả thuyết từ "một đôi" là 2, "hai đắn" là 4, ắt "ba thìn" là 6, vậy "chín chăn" cũng nằm trong cách tính này? Không, "chín chăn" trong ngữ cảnh này chính là chẵn/chín chẵn, do cách phát âm nhanh nên đã lướt bỏ dấu ngã trở thành "chăn". Chẵn là trọn, đủ, không lẻ, không thừa, không thiếu, đủ cặp, không so le, còn có cách nói chẵn chòi, chẵn bon. "Chín chăn" xác định, quả quyết chính xác là 9. Suy luận này hợp lý bởi kết thúc câu này là "chẵn chục" tức là 10. Theo nhà ngôn ngữ học Lê Ngọc Trụ, "chục" là tiếng Việt chuyển gốc Hán-Việt: "Chục: số vật mười món, hoặc có hơn (tùy vùng) < thốc (sum họp, một bụi - giọng Quảng Đông: chục)". Ca dao có câu: Bảy với ba, anh kêu rằng một chụcTam tứ lục, anh tính cửu chươngBảy cộng ba đúng là 10, là chục. Cách gọi "chẵn chục" đến nay vẫn còn phổ biến, còn gọi chục trơn, chục chẵn. Dù biết chắc là vậy nhưng chắc gì chục là 10?Ta có thể kiểm chứng trong đời thường lẫn tác phẩm văn học, chẳng hạn, khi viết Bảy ngày trong Đồng Tháp Mười, nhà văn Nguyễn Hiến Lê có kể khi đến "Tân An, một châu thành nằm ở ven Đồng Tháp", lúc đi chỗ ăn sáng: "Anh Bình nhất định lựa tiệm ở gần chợ vì anh vốn ưa cảnh náo nhiệt, thích nhìn người ta đi lại, mua bán. Anh mua một trái dưa hấu và một chục quít, ngạc nhiên lắm khi thấy cô hàng đếm cho anh mười hai trái. Anh cầm hai trái trả lại: "- Cô đưa thừa cho tôi. Tôi mua có một chục thôi mà". Cô hàng nghe giọng là lạ của anh, mỉm cười, đẩy hai trái quít về phía anh: "- Thầy mua một chục thì tôi đếm một chục đó". Anh Bình chẳng hiểu gì cả, tôi phải giảng: "- Ở miền này trái cây như quít, mận thì một chục là mười hai trái. Có tỉnh một chục mười bốn hay mười sáu kia". "- Lạ nhỉ! Một chục mười sáu trái. Thế thì có ông thánh hiểu".Chi tiết này đã phản ánh tính cách rộng rãi, hào phóng của người miền Nam. Anh Bình ngạc nhiên là phải bởi anh từ ngoài Bắc vào, không sinh sống nơi này.Với các phân tích, dẫn chứng vừa nêu, tóm lại, ta vẫn không hiểu rõ nghĩa các từ liên quan đến số đếm trong trò chơi của con trẻ ngày xưa. Không những thế, ta còn còn ngắc ngứ với bài đồng dao này: "Mồng một lưỡi trai/Mồng hai lá lúa/Mồng ba câu liêm/Mồng bốn lưỡi liềm/Mồng năm liềm giật/Mồng sáu thật trăng/Mười rằm trăng náu/Mười sáu trăng treo/Mười bảy sảy giường chiếu/Mười tám rám trấu/Mười chín đụn dịn/Hăm mươi giấc tốt/Hăm mốt nửa đêm…". Với câu "Mười chín đụn địn", có bản ghi "đụn dịn". Bài đồng dao này mô tả hình thù mặt trăng qua các ngày, đại khái, đêm 17 trăng lên vào lúc người ta "sảy giường chiếu" là chuẩn bị ngủ, đêm 18 trăng mọc là lúc lửa ủ trong bếp đã "rám trấu"... Thế, đêm 19 "đụn địn/đụn dịn" thì hiểu thế nào đây?Chịu. Từ "chịu" này, ta lặp lại một lần nữa khi nghe đến từ "đí địn". Trong tập sách Người Việt nói tiếng Việt (NXB TH TP.HCM - 2023), nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Thọ cho biết văn cảnh xuất hiện của từ này: "Chuyện rằng có một chị vợ cực đoảng. Một hôm anh chồng bắt được một con ba ba, giao cho vợ làm bếp rồi đi làm đồng, bụng chắc mẩm chiều về có mồi ngon sẽ rủ bạn lai rai vài xị đế. Chị vợ thả con ba ba vào nồi, bỏ thêm vào đó vài ngọn rau mùng tơi rồi bắc lên nấu trên bếp củi. Trong khi chị lúi húi vo gạo thì con ba ba thấy nước nóng lên, nó bèn bò ra khỏi nồi rồi đi mất. Chị vợ đoảng vo gạo xong, mở vung nồi canh xem thử. Chị ta lấy đũa khoắng, nhận ra rau mùng tơi vẫn chưa kịp chín, nhưng ba ba đâu thì chẳng thấy. Chị ta cứ bần thần ngẫm nghĩ hồi lâu, rồi đi đến kết luận: "Mùng tơi chưa chín, đí địn đã tan".Dám nói rằng, những từ vừa nêu ra chẳng ai có thể giải thích nổi nghĩa của nó. Riêng cách nói về số đếm trong trò chơi đánh chắt, ta còn thắc mắc vì sao ở miền Trung, từ "3/ba thìn" lại nhảy qua "9/chín chăn", cũng như ở miền Bắc từ "3/ba chòi" lại vọt đến "9/chín chủ"? Cách nói này hoàn toàn không ngẫu nhiên mà đã vận dụng, phổ biến trong tục ngữ, ca dao, thí dụ: "Thằng Bờm có cái quạt mo/Phú ông xin đổi ba bò, chín trâu", "Ba bể chín châu", "Ba bị chín quai mười hai con mắt"… Ông Phan Khôi thừa nhận: "Tôi nghĩ mãi mà không hiểu". Rồi ông nêu ý kiến: "Hoặc giả câu trẻ con nói đó có cái lý gì sâu kín về số học hay toán học mà mình không biết. Còn như bảo thứ đó trẻ con bạ đâu nói đấy, hơi đâu mà tìm hiểu cho mệt trí, thì tôi không dám" (SĐD, tr.217).Bạn cũng nghĩ thế chăng?Vâng, tôi cũng nghĩ thế. Và xét ra trong ngày xuân ngày tết, chúng ta cùng bàn về vài từ "bí hiểm" đâu phải không có ích khi cùng tìm về tiếng Việt.Thương về miền trung
Trên thị trường hiện có vô số phụ kiện ô tô, nhưng không phải sản phẩm nào cũng hữu ích. Để lái xe an toàn và tránh rắc rối, người dùng nên ưu tiên mua camera hành trình, bảng để số điện thoại, giá đỡ điện thoại và cảm biến va chạm. Các thiết bị này hỗ trợ giám sát hành trình, liên lạc khi cần thiết, cảnh báo nguy cơ va chạm,... Tuy nhiên, nhiều phụ kiện kém chất lượng, nguồn gốc không rõ ràng đang bày bán trên các sàn thương mại điện tử. Do đó, người mua cần tìm hiểu kỹ, chọn sản phẩm chính hãng để tận dụng tối đa hiệu quả và có chính sách hậu mãi hợp lý.
Đội vô địch bóng đá sinh viên hơn 20 năm trước giờ ra sao?
Riêng ngày 10 - 11.2 (mùng 1 - 2 tết) nhiệt độ thấp nhất 22 - 25 độ C, phía bắc miền Đông có nơi dưới 20 độ C.
Tên gọi "Ngũ âm" xuất phát từ việc dàn nhạc sử dụng 5 nhóm âm thanh chính, tương ứng với các chất liệu tạo nên nhạc cụ: gỗ (như Roneat - đàn T'rưng Khmer); tre (như Khung thò - một loại xylophone); đồng (như cồng, chiêng); da (như trống Skor); sắt (như kèn Sralai).Dàn nhạc Ngũ âm xuất hiện nhiều trong các lễ hội chùa Khmer như Ok Om Bok, Chol Chnam Thmay; sân khấu Rô băm, múa Chằn; đám cưới, nghi lễ dân gian,… Dàn nhạc này tạo nên những âm thanh vừa hùng tráng vừa trầm bổng, làm say lòng người nghe. Đây là lần thứ 3 hội cổ động viên Trường ĐH Trà Vinh mang dàn nhạc độc đáo này đến cổ vũ, tiếp sức cho các sinh viên trường trong giải bóng đá Thanh Niên Sinh viên Việt Nam cúp THACO.
Hoa hậu Hoàn vũ Thái Lan 2010 bị phản bội trong 'Yêu chồng bạn thân'
U.22 Việt Nam sẽ tham dự giải giao hữu quốc tế tại Trung Quốc, với chủ nhà U.22 Trung Quốc, Hàn Quốc và Uzbekistan vào tháng 3 tới đây. Trong số này, Uzbekistan là đương kim á quân giải U.23 châu Á, Hàn Quốc là đương kim vô địch nội dung bóng đá nam ASIAD. So với các đối thủ mà U.22 Thái Lan chuẩn bị đụng độ tại Doha Cup, gồm Úc, UAE, Croatia, Qatar và Ai Cập, các đối thủ nêu trên của U.22 Việt Nam có trình độ không chênh lệch nhiều. Điều đó hứa hẹn sẽ tạo ra những trận đấu có chất lượng cao cho đội bóng của HLV Kim Sang-sik.Giải giao hữu tại Trung Quốc vào tháng 3 dành cho U.22 Việt Nam cũng cho thấy Liên đoàn Bóng đá Việt Nam (VFF) không hề bị động trong việc chuẩn bị cho chiến dịch SEA Games. Những sự chuẩn bị, những kế hoạch đã có từ trước. Nhìn qua 4 đội tham dự giải giao hữu tại Trung Quốc, gồm chủ nhà U.22 Trung Quốc, Hàn Quốc và Uzbekistan, thấy rõ U.22 Việt Nam là đại diện duy nhất đến từ khu vực Đông Nam Á. Điều này cho thấy các đối thủ rất coi trọng chúng ta, đồng thời mối quan hệ quốc tế của bóng đá Việt Nam rất tốt, nhận được sự đánh giá cao của các nền bóng đá có trình độ cao ở châu Á. Về mặt chuyên môn, khi đá với các đội U.22 Hàn Quốc, Uzbekistan và Trung Quốc, U.22 Việt Nam sẽ cho các cầu thủ trẻ làm quen với khả năng chống chịu sức ép, rèn luyện khả năng phòng ngự, thông qua đó sàng lọc lực lượng bước một trước các đối thủ mạnh. Đây là giai đoạn mà sẽ có nhiều cầu thủ mới được gọi lên đội tuyển, trong đó có lẽ có khá nhiều cầu thủ thuộc hàng phòng ngự.Nếu như hàng tấn công của U.22 Việt Nam, gồm những cái tên như Vĩ Hào (CLB Bình Dương), Đình Bắc (CLB Công an Hà Nội), Quốc Việt, Đức Việt (Ninh Bình), Văn Trường (Hà Nội FC), Khuất Văn Khang (Thể Công Viettel)… đã thành danh, thì hàng phòng ngự hiện chưa có nhiều cầu thủ có đẳng cấp tương tự. Ngoài ra, vấn đề chống bóng bổng của hàng phòng ngự là vấn đề được nói đến nhiều trong thời gian qua. Tất cả những điều này sẽ được xem xét và được giải quyết ở giải tập huấn tại Trung Quốc. Còn cơ hội nào tốt hơn cơ hội thi đấu với những đội mạnh hơn, những đội rất giỏi không chiến tại châu Á như Hàn Quốc, Trung Quốc và Uzbekistan, để rèn luyện hàng phòng ngự, rèn luyện khả năng không chiến của hàng phòng ngự U.22 Việt Nam như cơ hội đang có?Sự chuẩn bị kỹ của VFF và của đội tuyển U.22 Việt Nam cũng hé mở chuyện đội đã có lộ trình chi tiết cho quãng đường chinh phục HCV SEA Games 33. Từng giai đoạn khác nhau, U.22 Việt Nam sẽ có những trận đấu khác nhau, với đối thủ cọ xát phù hợp cho từng giai đoạn. Bóng đá Việt Nam đã có kinh nghiệm sau hành trình lên ngôi vô địch AFF Cup 2024. Trên hành trình đấy, đôi lúc đội tuyển Việt Nam cũng bị chỉ trích vì những kết quả không như ý ở các trận giao hữu hồi năm ngoái, hoặc có ý kiến khác cho rằng VFF và đội tuyển Việt Nam bị động khi chuẩn bị cho giải vô địch bóng đá Đông Nam Á. Tuy nhiên, thực tế đã chứng minh điều ngược lại.Lần này cũng vậy, VFF và đội tuyển U.22 Việt Nam đang âm thầm chạy nước rút cho đại hội thể thao Đông Nam Á. Sự bất ngờ dành cho các đối thủ vẫn còn ở phía trước. Chúng ta chắc chắn không muốn chịu thua các nền bóng đá lân cận, không muốn chịu thua các đội U.22 Thái Lan hoặc U.22 Indonesia trong cuộc đua tại SEA Games 33 và xa hơn nữa là các giải đấu quốc tế trong tương lai gần.
